Edward Jacobson

Edward Richard Jacobson (1870-1944)

Erasmiaan Tjalie Mangindaan onderzocht het leven van Erasmiaan Edward Richard Jacobson voor zijn profielwerkstuk.

Edward Richard Jacobson wordt geboren op 20 maart 1870 in Frankfurt, waar zijn Nederlandse ouders dan zijn gevestigd. Hij heeft één oudere zus, Maria Rosalie, en krijgt later nog een jonger broertje en zusje, Arthur Rudolf en Leonora Eugenie. De roepnaam van Edward Richard is vermoedelijk Edward.

Edward komt uit een welgestelde familie die haar fortuin maakte in Nederlands-Indië. Zijn opa is de grote koffiemakelaar Leonard (Levien) Jacobson, oprichter van de koffiemakelaardij Leonard Jacobson & Zonen. Een broer van zijn opa introduceert de theecultuur op Java. Edwards vader, die ook Edward Jacobson heet, richt in 1868 samen met de Erasmiaan Henri van den Berg het handelshuis Jacobson & Van den Berg op. Het hoofdkantoor is gevestigd in Rotterdam. Ook Edwards moeder, Maria Johanna Wilhelmina Zoetelief, heeft banden met Nederlands-Indië: haar vader is de resident (hoofd van een gewest) van Banjoemas en Soerakarta.

Erasmiaans Gymnasium en interesses

Als Edward twaalf jaar is, in mei 1882, verhuist het gezin vanuit Zwitserland naar Rotterdam. Mogelijk is dit vanwege de dood van Edwards vader in 1881: deze sterft op veertigjarige leeftijd in Zwitserland. Hij laat een vrouw en vier jonge kinderen achter. Het vaderloze gezin komt te wonen op het adres Stationsweg 29.

Een jaar later, in september 1883, komt Edward in de eerste klas van het Erasmiaans Gymnasium. In juni 1885 verhuist het gezin naar Den Haag. Edward zit dan nog in de eerste klas, dus hij is in de eerste klas blijven zitten. Het is niet bekend waar Edward Richard zijn middelbareschoolopleiding vervolgt.

Verzet tegen een uitgestippelde toekomst

Edward Richard Jacobson is al op jonge leeftijd geïnteresseerd in de natuur. Het liefst wil hij medicijnen studeren, maar zijn familie verwacht dat hij als oudste zoon in het bedrijf van zijn vader gaat werken, Jacobson Van den Berg. Dat is een van de grootste handelshuizen in Nederlands-Indië. Edward zal hier een paar jaar met veel tegenzin werken, tot hij besluit om zijn leven te wijden aan de studie van de natuur.

In de vroege jaren negentig van de negentiende eeuw reist Edward waarschijnlijk een paar keer tussen Nederland en Nederlands-Indië, omdat hij volgens Indische bronnen al in 1893 in Semarang woont, een stad aan de noordkust van Java. In 1895 verlaat Edward Rotterdam definitief. Zeer tegen zijn zin gaat hij aan het werk als procuratiehouder van Jacobson Van den Berg in Semarang.

Liefde voor de natuur

In Semarang begint zijn liefde voor de natuurstudie pas echt. In zijn vrije tijd onderzoekt Edward de flora en fauna van Nederlands-Indië. Hij richt zich vooral op de entomologie, de studie van insecten. Als hij thuiskomt van kantoor, gunt hij zich nauwelijks tijd voor bad en avondeten: hij sorteert zijn insectencollectie bij de lamp, doet proefnemingen en correspondeert met geleerden over de hele wereld.

Al snel specialiseert Edward zich in de Indische tweevleugeligen (diptera), waaronder vliegen en muggen. Dankzij de gegevens van Edward kan professor De Meijere, de conservator van de entomologische afdeling van Artis, bijna duizend nieuwe soorten beschrijven.

Als hij tijd heeft, doet Edward ook onderzoek verder van huis. Zo bezoekt hij in 1908 de Krakatau. Hij brengt verslag uit over de fauna die zich op dat eiland heeft ontwikkeld na de vulkaanuitbarsting van 1883. Ook onderzoekt hij vleermuizen in Javaanse grotten. In de oerbossen verzamelt hij orchideeën, die hij thuis opkweekt en tot bloei brengt. De tekeningen van de bloemen stuurt hij naar de bekende orchideeënkenner Smith, die daardoor veel nieuwe soorten kan beschrijven.

In 1910 stopt Edward met zijn werk om zich volledig te kunnen richten op de natuurstudie. Hij is dan chef van Jacobson Van den Berg & Co in Semarang.

Nieuwe professie

Edward pakt zijn nieuwe professie serieus aan. Omstreeks 1912 richt hij in Nederland het Zoölogisch Insulinde-Fonds op, dat financiële steun biedt aan wetenschappelijk onderzoek naar de zoölogie in de Indische archipel en expedities in de Indische natuur. Jacobson, een bescheiden man, wil niet dat zijn naam als stichter bekend zou worden. Tot zijn dood zal men zijn geheim bewaren.

Ondertussen is Edward al twee keer getrouwd. In 1898 trouwt hij met zijn eerste echtgenote, Marie Louise Catharine Campen. Zij komt in 1907 te overlijden. In 1911 trouwt Edward opnieuw, nu met Lucie Jannet Kohn, een weduwe. In 1914 gaat het echtpaar uit elkaar. Mogelijk heeft dit te maken met Edwards grote expeditie op Simaloer in 1913.

Trektocht op Simaloer

Gisterenavond verraste ons een geweldige stortbui, waardoor de tekortkomingen van mijn dakbedekking aan de dag kwamen: “Das Unzulängliche hier wird ‘s Ereignis”. De boomschors heeft door uitdroging talrijke scheuren gekregen; het lekte dan ook als een zeef. Aan alle kanten vielen druppels, goten straaltjes op mij neer. Gelukkig, dat er één droog plekje is, mijn veldbed, waarop, -onder en -in alles geborgen wordt wat geen water kan velen. Allereerst grijp je bij zo’n gelegenheid naar de petroleumlamp; gesprongen lampeglazen zijn in de rimboe door niets anders te vervangen. Dan komen mijn notitieboekjes, brieven, insectendozen, planten met vogel- en zoogdierhuiden aan de beurt om geborgen te worden. Vervolgens schiet er niets anders over dan mijn regenjas aan te trekken, mijn bamboehoed op te zetten en in gelatenheid, als Job op de mesthoop, het einde van de bui af te wachten.

Edward Richard Jacobson, 12 augustus 1913
In: Rimboeleven in Sumatra

 

In 1913 gaat Edward maandenlang op expeditie op het eiland Simaloer, aan de westkust van Sumatra. Zijn assistent is jonkheer Willem Cornelis van Heurn, een zoöloog die goed is in het opsporen en prepareren van vogels en zoogdieren. Jacobson en Van Heurn ontmoetten elkaar in 1912 in Den Haag. Op de Waalsdorpervlakte oefenen ze in het opzetten van een tent en andere vaardigheden die handig zijn voor hun expeditie.

Jacobson en Van Heurn trekken meer dan een half jaar over Simaloer en Sumatra en sturen uiteindelijk 53 kisten met zoölogische verzamelingen naar Nederland. Uit de verslagen van hun expeditie blijkt dat zij veel last hadden van het zeer natte klimaat van het eiland.

Erkenning

Inmiddels is Edward Richard Jacobson een zeer gewaardeerde amateurzoöloog. In 1916 wordt hij benoemd tot corresponderend lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. In 1925 wordt hij erelid van de Nederlandse Dierkundige Vereeniging en in 1928 wordt hij erelid van de Nederlandse Entomologische Vereeniging. In 1932 promoveert de Universiteit van Amsterdam hem tot eredoctor: doctor honoris causa. Vele dier- en plantensoorten zijn naar hem vernoemd, onder andere de gekko cnemaspis jacobsoni, de slang pseudoxenodon inornatus jacobsoni en de kikker philautus jacobsoni. Vermoedelijk draagt ook een aantal tweevleugeligen zijn naam.

Derde huwelijk en latere leeftijd

In 1919 vestigt Edward zich in Fort de Kock op Sumatra, het tegenwoordige Bukittinggi. Vandaaruit maakt hij nog veel expedities in de binnenlanden van Sumatra. In 1921 trouwt hij in Fort de Kock met Anna Secherling, die daar geboren is. Anna en Edward krijgen twee kinderen, Max en Eleonora. Eleonora helpt haar vader bij het verzamelen van planten en paddenstoelen.

Op latere leeftijd krijgt Edward last van zijn ogen. Het lukt hem niet meer om zeer kleine dieren te prepareren, maar hij kan zijn trektochten nog vele jaren volhouden. Hij gaat in Bandoeng wonen, waar hij in 1933 medeoprichter is van de dierentuin. Deze bestaat nog steeds. Edward is ook actief binnen het bestuur van de dierentuin. De Japanse invasie maakt een eind aan dit werk.

Op 29 december 1944 overlijdt Edward Richard Jacobson in het interneringskamp Halmaheira in Semarang. Ook zijn jongere broer Arthur zal hier sterven, op 18 juni 1945.

 

 

Deze tekst is met grote zorgvuldigheid samengesteld. Mocht u aanvullingen of verbeteringen hebben, of mocht u bezwaar hebben tegen publicatie, dan verzoeken wij u vriendelijk om contact op te nemen met het Erasmiaans Gymnasium. 

Graag komen wij in contact met nabestaanden of verwanten van Edward Jacobson.