Hans van Walsem

Hans van Walsem.
Foto van Nationaal Monument Oranjehotel.

Hans van Walsem
(Weltevreden, 14 december 1916 – Neuengamme, 2 januari 1943)

Johan Frans van Walsem, roepnaam Hans, werd op 14 december 1916 geboren in Weltevreden, Batavia. Hans had een oudere zus, Martina, roepnaam ‘Tineke’, geboren op 2 mei 1907. Het gezin woonde in Weltevreden omdat de vader van Hans en Tineke – ds. François Martin Gérard van Walsem – was uitgezonden als dominee. Hij was ook actief binnen het bestuur van diverse liefdadigheids-verenigingen die zich inzetten voor ziekenverpleging. De moeder van Hans en Tineke heette Christina Branz.

Middelbare school

Het is niet precies duidelijk wanneer het gezin terugkeerde naar Nederland. Wel weten we dat Hans de basisschool van de Evangelische Broedergemeenschap in Zeist doorliep. Daarna stapte hij over naar het Christelijk Lyceum aldaar.

Na twee jaar middelbare school verhuisde het gezin Van Walsem naar Rotterdam. Ze kwamen te wonen op het adres Oranjelaan 18a. Hans deed toelatingsexamen voor het Erasmiaans Gymnasium. Hij startte in de derde klas. Aan het eind van de vijfde klas slaagde hij op 2 augustus 1933 voor zijn staatsexamen.

Tussenjaar en studie

Omdat hij nog zo jong was, stuurden zijn ouders Hans voor een jaar naar Oxford, waar hij scheikundecolleges volgde. In 1934 keerde Hans terug naar Nederland. Hij verhuisde naar de Nieuwe Rijn 10 in Leiden en ging wis- en natuurkunde studeren. In 1937 haalde hij zijn kandidaatsexamen. Op eigen initiatief startte hij een onderzoek bij dr. W.P. Jorissen.

Olympische Spelen in Berlijn

Naast zijn studie was Hans een succesvol atleet. Hij schermde en hij roeide bij de Leidse studentenroeivereniging Njord. In 1936 maakte Hans deel uit van het Nederlandse roeiteam op de beruchte Olympische Spelen in Berlijn. Hans was stuurman van de twee-met-stuurman. De jongens hadden hard getraind, maar hun oude boot verbleekte bij de modernere boten van de concurrentie. Hun boot werd achtste. Duitsland won de gouden medaille. Duitsland zou vijf van de zeven gouden medailles voor roeien pakken.

Op de Olympische Spelen in 1936 was Hans van Walsem (links) stuurman van de twee-met-stuurman. Zijn boot werd achtste. Ze haalden de finale niet, maar bleven wel in Berlijn om te feesten.

Ondanks het verlies was er reden tot feest, want in de allerlaatste roeirace versloeg de Amerikaanse acht (acht roeiers plus stuurman) de Duitse acht. Het Amerikaanse roeiteam, met roeiers die afkomstig waren uit de arbeidersklasse van de Universiteit van Washington, begon langzaam, maar won met slechts één seconde verschil van Duitsland en Italië. Dit leidde tot grote vreugde.

In opdracht van het naziregime filmde cineaste Leni Riefenstahl de Olympische Spelen van 1936. Deze propagandafilm, Olympia, verscheen in 1938 in twee delen: Fest der Völker en Fest der Schönheit. In dit fragment is de laatste roeirace te zien. Het publiek juichte “Deutschland! Deutschland!” Pas aan het eind van de race komt de Amerikaanse boot in beeld. “Oh there’s America way over there.” De Amerikanen wonnen de race.

Adolf Hitler tijdens de openingsceremonie van de Olympische Spelen in Berlijn van 1936. Erasmiaan Hans van Walsem was waarschijnlijk bij deze ceremonie aanwezig. Midden op de foto staat Rudolf Hess, de plaatsvervanger van Hitler. De Olympische Spelen van 1936 zijn de geschiedenisboeken ingegaan als ‘de Olympische Spelen van Adolf Hitler’.

In 1937 deed Hans van Walsem ook mee aan de studenten-WK Schermen in Parijs. Hans werd ‘academisch kampioen schermen’ van Nederland, als lid van de Leidse Studenten Schermvereniging.

Diensttijd en vrijwillig kapitein

Zijn diensttijd bracht Hans van Walsem door in Breda. Daar werd hij opgeleid tot reserveofficier. Hij klom zelfs op tot sergeant. Maar toen in 1939 de oorlog uitbrak, kreeg hij studieverlof om zijn doctoraalexamen af te leggen en werd hij niet gemobiliseerd (opgeroepen voor de oorlog). Wel kwam uit een brief aan zijn ouders naar voren dat hij zich na het bombardement op Rotterdam vrijwillig meldde als kapitein. Na de snelle capitulatie kroop hij echter weer achter zijn studieboeken.

Het is vermoedelijk rond deze periode dat Hans zich verloofde met H.J.M. ‘Mia’ van der Chijs. Zij haalde in 1936 haar kandidaatsexamen rechtsgeleerdheid en in april 1940 haar doctoraalexamen. Ze woonde toen in Schiedam. Na de oorlog trouwde Mia met Wim de Haan, een bekende kunstenaar.

Verzet

Vrijwel direct na het uitbreken van de oorlog raakte Hans betrokken bij ondergrondse activiteiten. Zo was hij een van de oprichters van het illegale tijdschrift Ik zal handhaven, vernoemd naar de Nederlandse wapenspreuk ‘Je maintiendrai’. De groep achter het tijdschrift hield zich echter vooral bezig met het plegen van aanslagen en het liquideren van collaborateurs.

Arrestatie en deportatie

Op 14 november 1941 werd Hans door de Leidse N.S.B.-inspecteur van politie Hofman gearresteerd in verband met aanslagen op collaborateurs. Hij bleek verraden door een medestudent uit Leiden. Hans werd overgebracht naar het Oranjehotel. Op 17 juli 1942 werd hij doorgevoerd naar concentratiekamp Amersfoort. Hoewel de aanklacht tegen Hans nooit helemaal duidelijk is geworden, ging hij in september op transport naar concentratiekamp Neuengamme, vlak bij Hamburg.

Op 8 januari meldde de Sicherheitsdienst aan de ouders van Hans dat deze daar op 2 januari 1943 was overleden aan “Versagen von Herz und Kreislauf bei Magen-und Darmcatarrh”, oftewel aan hartfalen ten gevolge van tbc. Hij was toen net zesentwintig. Johan Frans van Walsem werd gecremeerd in de crematieovens van vernietigingskamp Neuengamme.

In de overlijdensadvertentie in de krant stond:

Hij liet alle vrinden groeten.

 

Terra ei levis sit

 

Erasmiaan Berkan Koçer onderzocht het leven van Erasmiaan Hans van Walsem voor zijn profielwerkstuk.

Graag komen wij in contact met verwanten van Hans van Walsem.