Hans van Walsem
Hans van Walsem (1916-1943)
Erasmiaan Berkan Koçer onderzocht het leven van Erasmiaan Hans van Walsem voor zijn profielwerkstuk.
Johan Frans van Walsem, roepnaam Hans, wordt op 14 december 1916 geboren in Weltevreden, Batavia. Hans heeft oudere zus, Martina, roepnaam ‘Tineke’, geboren op 2 mei 1907. Het gezin woont in Weltevreden omdat de vader van Hans en Tineke – ds. François Martin Gérard van Walsem – is uitgezonden als dominee. Hij is ook actief binnen het bestuur van diverse liefdadigheids-verenigingen die zich inzetten voor ziekenverpleging. De moeder van Hans en Tineke heet Christina Branz.
Middelbare school
Het is niet precies duidelijk wanneer het gezin terugkeert naar Nederland. Wel weten we dat Hans de basisschool van de Evangelische Broedergemeenschap in Zeist doorloopt. Daarna stapt hij over naar het Christelijk Lyceum aldaar.
Na twee jaar middelbare school verhuist het gezin Van Walsem naar Rotterdam. Ze komen te wonen op het adres Oranjelaan 18a. Hans doet toelatingsexamen voor het Erasmiaans Gymnasium. Hij start in de derde klas. Aan het eind van de vijfde klas slaagt hij op 2 augustus 1933 voor zijn staatsexamen.
Tussenjaar en studie
Omdat hij nog zo jong is, sturen zijn ouders Hans voor een jaar naar Oxford, waar hij scheikundecolleges volgt. In 1934 keert Hans terug naar Nederland. Hij verhuist naar de Nieuwe Rijn 10 in Leiden en gaat wis- en natuurkunde studeren. In 1937 haalt hij zijn kandidaatsexamen. Op eigen initiatief start hij een onderzoek bij dr. W.P. Jorissen.
Olympische Spelen in Berlijn
Naast zijn studie is Hans een succesvol atleet. Hij schermt en hij roeit bij de Leidse studentenroeivereniging Njord. In 1936 maakt Hans deel uit van het Nederlandse roeiteam op de beruchte Olympische Spelen in Berlijn. Hans is stuurman van de twee-met-stuurman. De jongens hebben hard getraind, maar hun oude boot verbleekt bij de modernere boten van de concurrentie. Hun boot wordt achtste. Duitsland wint de gouden medaille. Duitsland zal vijf van de zeven gouden medailles voor roeien pakken.
Op de Olympische Spelen in 1936 is Hans van Walsem (links) stuurman van de twee-met-stuurman. Zijn boot wordt achtste. Ze halen de finale niet, maar blijven wel in Berlijn om te feesten.
Ondanks het verlies is er reden tot feest, want in de allerlaatste roeirace verslaat de Amerikaanse acht (acht roeiers plus stuurman) de Duitse acht. Het Amerikaanse roeiteam, met roeiers die afkomstig zijn uit de arbeidersklasse van de Universiteit van Washington, begint langzaam, maar wint met slechts één seconde verschil van Duitsland en Italië. Dit leidt tot grote vreugde.
In opdracht van het naziregime filmt cineaste Leni Riefenstahl de Olympische Spelen van 1936. Deze propagandafilm, Olympia, verschijnt in 1938 in twee delen: Fest der Völker en Fest der Schönheit. In dit fragment is de laatste roeirace te zien. Het publiek juicht “Deutschland! Deutschland!” Pas aan het eind van de race komt de Amerikaanse boot in beeld. “Oh there’s America way over there.” De Amerikanen winnen de race.
Adolf Hitler tijdens de openingsceremonie van de Olympische Spelen in Berlijn van 1936. Erasmiaan Hans van Walsem is waarschijnlijk bij deze ceremonie aanwezig. Midden op de foto staat Rudolf Hess, de plaatsvervanger van Hitler. De Olympische Spelen van 1936 gaan de geschiedenisboeken in als ‘de Olympische Spelen van Adolf Hitler’.
In 1937 doet Hans van Walsem ook mee aan de studenten-WK Schermen in Parijs. Hans wordt ‘academisch kampioen schermen’ van Nederland, als lid van de Leidse Studenten Schermvereniging.
Diensttijd en vrijwillig kapitein
Zijn diensttijd brengt Hans van Walsem door in Breda. Daar wordt hij opgeleid tot reserveofficier. Hij klimt zelfs op tot sergeant. Maar als in 1939 de oorlog uitbreekt, krijgt hij studieverlof om zijn doctoraalexamen af te leggen en wordt hij niet gemobiliseerd (opgeroepen voor de oorlog). Wel komt uit een brief aan zijn ouders naar voren dat hij zich na het bombardement op Rotterdam vrijwillig meldt als kapitein. Na de snelle capitulatie kruipt hij echter weer achter zijn studieboeken.
Het is vermoedelijk rond deze periode dat Hans zich verlooft met H.J.M. ‘Mia’ van der Chijs. Zij haalde in 1936 haar kandidaatsexamen rechtsgeleerdheid en in april 1940 haar doctoraalexamen. Ze woonde toen in Schiedam. Na de oorlog trouwt Mia met Wim de Haan, een bekende kunstenaar.
Verzet
Vrijwel direct na het uitbreken van de oorlog raakt Hans betrokken bij ondergrondse activiteiten. Zo was hij een van de oprichters van het illegale tijdschrift Ik zal handhaven, vernoemd naar de Nederlandse wapenspreuk ‘Je maintiendrai’. De groep achter het tijdschrift houdt zich echter vooral bezig met het plegen van aanslagen en het liquideren van collaborateurs.
Arrestatie en deportatie
Op 14 november 1941 wordt Hans door de Leidse N.S.B.-inspecteur van politie Hofman gearresteerd in verband met aanslagen op collaborateurs. Hij blijkt verraden door een medestudent uit Leiden. Hans wordt overgebracht naar het Oranjehotel. Op 17 juli 1942 wordt hij doorgevoerd naar concentratiekamp Amersfoort. Hoewel de aanklacht tegen Hans nooit helemaal duidelijk wordt, gaat hij in september op transport naar concentratiekamp Neuengamme, vlak bij Hamburg.
Op 8 januari meldt de Sicherheitsdienst aan de ouders van Hans dat deze daar op 2 januari 1943 is overleden aan “Versagen von Herz und Kreislauf bei Magen-und Darmcatarrh”, oftewel aan hartfalen ten gevolge van tbc. Hij is dan net zesentwintig. Johan Frans van Walsem is gecremeerd in de crematieovens van vernietigingskamp Neuengamme.
In de overlijdensadvertentie in de krant staat:
Hij liet alle vrinden groeten.
Deze tekst is met grote zorgvuldigheid samengesteld. Mocht u aanvullingen of verbeteringen hebben, of mocht u bezwaar hebben tegen publicatie, dan verzoeken wij u vriendelijk om contact op te nemen met het Erasmiaans Gymnasium.
Graag komen wij in contact met nabestaanden of verwanten van Hans van Walsem.
